In een van de gebouwen aan de binnenplaats van BRUTUS begint de tentoonstelling Obsessions #1 What did I do wrong?  van de zussen L. A. Raeven. Het is een oud industriecomplex. Het gebouw is in zichzelf gevlochten, met oprijd heuvels en luiken. In een hal staat een grote witte kubus. Een gebonk, rommel en beestachtig gejammer stijgt op. Mijn vader is al om het object heen gelopen, ‘’er zit hier iemand in!’’ Ik ben bang dat ik een filmpje van een echt verward wezen ga zien. Door een klein gaatje is een klein naakt mannetje te zien. Hij loopt als een beest heen en weer. Het geheel is een isoleercel.

Ik heb nooit in een witte isoleercel gezeten. Dit soort ken ik alleen maar van films. Mijn isoleercel had blauwe afgeronde wanden en een matras van piepschuim. In mijn psychose dacht ik dat ik in de onderkant van een schip was beland. Iemand in een isoleercel stoppen is een grote vernedering en laat vaak blijvende schade achter. Zelf kan ik nog steeds niet tegen isolatie en zal ik nooit uit mezelf aan een escape room meedoen. Het gejammer van de persoon in de kubus herken ik, en ik schaam me ervoor ook al weet ik nu dat de omstandigheden je naar dat gedrag vormen.

Vanaf daar leidt de route omhoog dieper het gebouw in. Voorbij het plastic gordijn dat de ruimte afsluit van de rest, hangt een waslijn met ondergoed, dat bevlekt is met helderrood nepbloed. Het is het ondergoed van jonge meisjes, die voorkomen in een videoperformance. De video gaat over de pijn van de eerste ongesteldheid, de rouw om het verlies van het meisjes-zijn. Een meisje strijkt met een mes langs haar benen, trekt haar onderbroek omlaag. Ze begint grote hoeveelheden te bloeden en met het mes strijkt ze het verder over haar benen uit. Haar onbehaarde onvolgroeide vulva is lang in beeld. Daarna rennen ze met meerdere meisjes rond, smeren nepbloed op de muren en spuiten met pistolen nepbloed naast elkaar. Een mogelijk symbool voor de omarming van de ongesteldheid.

Bij dit werk komt gelijk de vraag naar voren: waarom zijn minderjarige meisjes gebruikt als object voor deze video? Kon het ook met volwassen performance artiesten? Met deze tentoonstelling beweren de zussen een vuist te maken tegen de objectificatie van meisjes. Tegelijkertijd is dat precies wat ze doen. Niemand kan overzien wat het voor de toekomst van deze kinderen betekent dat ze met blote vulva op beeld zijn getoond aan volwassenen. Zijn er psychologen geraadpleegd voor dit project? Want hoe weet je als kunstenaar dat de kinderen die meedoen aan je performance geen trauma overhouden aan de handelingen en exposure.

Velen hebben al gezegd: de tentoonstelling is zo goed vanwege de shock value. Dat lijkt de grootste waarde, aangezien het heel oppervlakkig blijft. Zoals in de tentoonstelling tekst: ‘’Door overgewicht en voedsel waar plastics en pesticiden in zitten, worden meisjes steeds vroeger ongesteld, soms al op 9-jarige leeftijd.’’

Deze uiting is op twee punten problematisch: de aangewezen oorzaken en de genoemde leeftijd. Om te beginnen met de leeftijd, voor een meisje is het normaal om in de periode van 9 tot 15 jaar ongesteld te worden. Dat was altijd al, de standaard leeftijd is niet veranderd. Daarnaast heb je een zeldzame aandoening, die ik persoonlijk ook heb gehad. Dat is pubertas praecox, in Nederlands te vroege puberteit. Te vroege puberteit kan vanaf elke leeftijd, baby’s kunnen het ook hebben. Ik kwam op zevenjarige leeftijd in de puberteit, het was een traumatische ervaring. Elke drie maanden een prik met felblauwe vloeistof, elk halfjaar een vreemde man die mijn vulva en borstjes onderzocht, niet meer mee kunnen gaan met je vrienden omdat je emotioneel gezien geen kind meer bent.

Over de oorzaken van pubertas praecox is nog niets bekend. Er zijn heel veel theorieën, zoals overgewicht, ras, plastic. Bij mij is nooit een reden aangewezen en dat zal waarschijnlijk in mijn leven niet meer gebeuren. Overigens kunnen mensen van elk geslacht het krijgen.

Bij deze tentoonstelling mist raadpleging met deskundigen over het onderwerp, zoals de artsen in het Erasmus MC die hun leven wijden aan het in kaart brengen en onderzoeken van de te vroege en te late puberteit. Het is zeer schadelijk dat de kunstenaars misinformatie over puberteit in de wereld brengen. Ook al zijn we maar met weinig, ik spreek denk ik namens alle lotgenoten spreek dat het kwetsend is dat als je al wordt besproken er onzin verkocht wordt over een toch heel echte aandoening. Mij lijkt het niet onredelijk dat de kunstenaars verantwoording op zich nemen voor de teksten die ze produceren en presenteren als waarheden. In de kubus hebben de kunstenaars wel een snaar kunnen raken, door de herkenbare manier van het presenteren van de ervaring.

De performance zoals te zien in BRUTUS staat in de traditie van body art (ook: performance art), een stroming die in de jaren zestig en zeventig opkwam. In eerste instantie waren dat performances waar kunstenaars hun eigen lichaam in zetten voor een live publiek. Zoals bijvoorbeeld het werk Interior Scroll (1975) waar de kunstenaar Carolee Schneemann voor een publiek stond en een rolletje papier uit haar vagina haalde. Vervolgens las ze een satirische tekst op het rolletje voor over een filmmaker die haar verweet in haar werk gebruik te maken van excessieve subjectiviteit.

De kracht van het werk van Schneemann zit er voor mij in dat zij haar eigen lichaam inzet als een middel om anderen te choqueren. Het hoog persoonlijke is een vrijbrief, in principe schaadt ze er niemand direct mee. Behalve misschien de filmmaker maar die zal in die tijd zeker geen consequenties hebben gevoeld voor enige vorm van seksisme.

Up To and Including Her Limits 1973-76 van Schneemann, is een installatie die op een zeer vergelijkbare manier is tentoongesteld als het werk van L.A. Raeven. Dit werk is een directe reactie op de masculiene nalatenschap van het abstracte expressionisme, in het bijzonder kunstenaars als Jackson Pollock. De performance heeft negen keer live plaatsgevonden in drie jaar. Het werk is onderdeel van de collectie van MoMa, waar het samen met zes monitoren tentoongesteld staat. Op de monitoren kunnen de kijkers beelden zien van de performance. Het fysieke aspect van de performance grijpt mij heel erg aan. Ze hing uren achter elkaar vastgebonden aan een touw, met de ene arm zichzelf draaiend en met de andere als om zich heen aan het krassen. Schneemann ziet zichzelf niet als een performance artiest. Het werk dat ze heeft gemaakt noemt ze een collage arena.

Door de vele herhalingen en aanpassingen in het werk is er een natuurlijke gelaagdheid in het werk ontstaan. Bij L.A. Raeven komt de performance over als een eenmalig experiment. De video is een samenvatting van een langer durende performance, maar het is onduidelijk hoelang. Kinderen kunnen vanwege de Nederlandse wet een heel klein aantal uur werken. De keuze voor kinderen is naast choquerend dus ook ondermijnend voor de gelaagdheid van het werk.

Marina Abramović is een kunstenaar die in haar werk veel grenzen heeft opgezocht, van haar eigen lichaam maar ook van de bezoekers van het museum. Zoals haar werk Rythm o (1974), waar ze zes uur lang in een ruimte stond met 72 objecten, waaronder een geladen pistool. De bezoekers mochten alle objecten op haar gebruiken. Dit werk was veel riskanter dan het werk van L.A. Raeven en tegelijkertijd ook minder controversieel. Een volwassene kan alles doen met hun lichaam waar hen zin in heeft.

L.A. Raeven heeft een werk gemaakt dat in een opzicht best veilig is, doordat het een opname is van een performance. Maar ook door de keuze om nepbloed te gebruiken in plaats van echt menstruatiebloed, dat zou bederven en stinken na een tijd. Persoonlijk had ik het wel sterk gevonden als ze dat hadden ingezet, het had het werk nog rauwer gemaakt. Alleen zou dat niet hebben gepast bij de keuze voor niet menstruerende meisjes. Die keuze had beter alleen een idee kunnen blijven, of een animatie.

De tentoonstelling Obsessions #1 What did I do wrong? is tot en met 29 mei 2022 in BRUTUS te zien.

Beeld: Liefke Gelissen